Kimler tarafından hangi dönemde kurulduğu bilinmeyen Ardeşen (Artaşeni, Artaşen) kentinde günümüzde Laz ve Hemşinli halkları birlikte yaşamaktadır. Kentin orijinal adı Artaşen[1] olup, Ermenice “verimli topraklara sahip köy[2]” anlamına gelmekteyse de aynı zamanda 19. yüzyılda kaydedilmiş bir söylencede Hemşin nehri yatağı yukarı havzası civarında bir kale inşa edip, kendi adını vermiş Hemşinli bir derebeyin adı olması yerleşimin adını bu kişiden de alma ihtimalini öne çıkarmaktadır[3].
19. yüzyılda Lazistan sancağının, Atina kazasının sınırları içerisinde olan kasaba,
Ardeşen’de bir evde ahşap üzerine nakış işleme.Cumhuriyet döneminde Pazar ilçesine bağlı bucak merkezi olup, 1 Mart 1953 tarihinde ilçe statüsü kazanmıştır. Ardeşen ilçesine bağlı bucak olan Çamlıhemşin ise, 1 Nisan 1960 tarihinde ilçe olarak Ardeşen’den ayrılmıştır. Günümüzde 2 belediye (Ardeşen, Tunca), 22 mahalle ve 38 köyün bağlı olduğu ilçenin nüfusu 1960’da 20.771 (4.558 kent, 16.213 köyler) iken, 1970’de 26.483, 1980’de 31.996, 1990’da 39.761, 2000’de 58.499, 2009’da 39.417 (27.330 kent, 12.087 köyler) olmuştur.
Rize ili, Ardeşen ilçesi, Oce (Yeniyol) köyünde açılan dikiş Nakış Kursu öğrencileri, 1957
Ardeşen köy ve mahallelerinin eski ve yeni isimleri
Mahallenin Eski Adı Mahallenin Adı
Cibistas Kavaklıdere
Kuvancar Elmalık
Siyat Kahveciler
Siyat Kuzey
Cibistas Müftü
Putra Bahar
Okurdile Yayla
Cibistas Yeni Mahalle
Argaloz Çiftekavak
Cibistas Cami
Siyat Baş
Çiçivat Şentepe
Cibistas Barış
Düz, Ardeşin Düz
Düz, ardeşin Fırtına
Düz, Ardeşin Deniz
Ardeşin Merkez
Ardeşen Kilisesi
Ardeşen ilçe merkezinin 1 km doğusunda, deniz seviyesinden 20 m yükseklikte, Cibistas[4] köyünde ağaçlar ve sarmaşıklar arasında büyük ihtimal Trabzon İmparatorluğu döneminden kalma, dışta beşgen, içte yuvarlak merkez apsidi, nartekli iki ayrı koridora sahip bir bazilika formunda bir kilise yıkıntısıdır. Beşgen merkez apsidli kiliseler, Karadeniz mimarisinde Trabzon İmparatorluğu’nun imzası gibi olduğundan, kilisenin kitabesi bulunmamasına rağmen bu dönemde yapıldığı kabul edilmektedir. Yıkıntı halindeki duvarlarından kuzey duvarının parçaları daha iyi durumda ve kilisenin bir zamanlar 8 m yüksekliğinde olduğu zannedilmektedir.
Köyün Eski Adı Köyün Adı
Hocibat - Kanteva Akdere
Pelergivat Akkaya
Salınköy Armağan
Ziğam-ı , Aşağı ziğem Aşağıdurak
— Bayırcık
Bakkoz Beyazkaya
Şanguli Doğanay
Tolikçet Duygulu
Armutluk Eski Armutluk
Mutafi Gündoğan
Omçore, Güneşlik Güney
— Hoşdere
Gare[6], Gere Işıklı
Tımısvat Köprüköy
Aşağı Ziğem Kirazlık
Küçükköy
Zuğra Kurtuluş
Noğoceni Manganez
Ortaköy Ortaalan
Ziğem Özgür
— Pınarlı
Sırtköy, Sıfalat Pirinçlik
Ağvan Seslikaya
Palivat Sinan
Ağvan Şenyamaç
Meğenit Şenyurt
Bakoz Yamaçdere
Ağvan Yavuz
Öce Yeniyol
Mahatoba Yeniköy
Ziğem-i ulya Yukarıdurak
Zenimos Yurtsever
Dutha Tunca
Armutluk Şendere
— Küçükköy
Salınköy Serindere
Şehitlik
Buna Yeşiltepe
Tunca (Dutha) Köy Beldesi
Tunca belediyesi, İçişleri Bakanlığı’nın 15 Haziran 1993 tarih ve 93/41817 sayılı Belediye kurulmasına dair kararı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 1994 yerel seçimlerinin ardından fiilen faaliyete geçmiş olup, beldenin 2009 nüfusu 1.900’dür.
Mahallenin Eski Adı Mahallenin Adı
Hokaçe Esentepe
Nobahole Konak
Halikana Şenyuva
Zendi Ada
Dutha[7] Merkez
Kaynak: https://ozhanozturk.com/2017/12/19/ardesen-rize/
Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Ermenistan’da Akhuryani Shrjan (41° 5′ 40N, 43° 55′ 22E), Armaviri Marz (40° 7′ 43N,44° 13′ 39E), K’aghak’ Goris (39° 29′ 9N, 46° 25′ 11E) bölgelerinde Artaşen isimli 3 köy adı tespit ettim. Köyler aynı zamanda Hartaşen adıyla da anılmaktadır. Zaman zaman yerel ağızda şahit olunan Arta > Arda değişimi Hemşin ağzının etkisiyle gelişmiş olmalıdır.
[2] Ermenice arta “tarla” + şen “köy” (Öztürk, 2005: 95)
[3] Söylenceye göre –muhtemelen İspir beyi olan- Martiros, -Hemşin beyi- Grigor’un kızını, oğlu Artaşen’e almak istemişse de Grigor kızını vermeye razı olmayınca da Martiros silah zoru ile onun ülkesine girip kızı alarak Artaşen’le evlendirmiştir. Artaşen, Grigor’un ülkesinde, Büyük Hamşen nehri yukarı havzasında, kaynağı yakınına bugün de kendi adıyla anılan çok büyük bir kale inşa etmiştir (Haykuni, 1895: 295-297).
[4] Kavaklıdere Mahallesi
[5] 1530 tarihi Osmanlı tahrir defterine göre bugün ikiye bölünmüş olan Zigam karyesinde 48 hane Hristiyan, 7 hane yeni Müslüman, 11 müsellem bulunmakta 6 bin akçe vergi vermekteydi.
[6] 1530 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre karyede 226 hane Hristiyan, 18 hane yeni Müslüman, 1 hane kadim Müslüman, 5 hane müsellem, 24 baştine, bulunmakta, 20 bin akçe vergi vermektedir.
[7] 1530 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre karyede 54 hane Hristiyan, 6 hane yeni Müslüman, 8 hane kadim Müslüman yaşamakta 5 bin akçe vergi vermektedir.
Ardeşen nerede? Ardeşen Harita
